Fundacja rodzinna

Dowiedz się wiecej!

Fundacja rodzinna to podmiot tworzony w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Dobrze przemyślany proces powołania fundacji rodzinnej będzie stanowił mechanizm zabezpieczający zgromadzony przez fundatora majątek przed konfliktem pomiędzy spadkobiercami i przed ryzykami wynikającymi z działalności operacyjnej prowadzonego biznesu. 

Fundacje rodzinne są świetnym narzędziem do budowania firm wielopokoleniowych. 

Zapraszam do zapoznania  się ze szczegółowymi informacjami na temat zasad funkcjonowania fundacji rodzinnych.

Fundacja rodzinna w Polsce

Powstanie fundacji rodzinnej

Fundacja jest osobą prawną podlegającą wpisowi do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. 

Czynnościami niezbędnymi do jej powstania są:

W przypadku fundacji rodzinnych ustanawianych w testamencie wniesienie funduszu założycielskiego może nastąpić w terminie dwóch lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru. 

Zarówno akt założycielski, jak i testament wymagają dla swej ważności formy aktu notarialnego. 

W czasie oczekiwania na rozpatrzenie przez sąd rejestrowy wniosku o wpis fundacji, fundacja posiada status podmiotu „w organizacji”, na wzór spółki kapitałowej „w organizacji”, co umożliwia jej zarządzanie posiadanym majątkiem i zapewnianie jego ochrony.

Fundator i beneficjenci

Fundator

Fundatorem wnoszącym majątek do fundacji będzie zawsze osoba fizyczna, nieograniczona w zdolności do czynności prawnych. Fundatorem nie może być ani spółka, ani osoba małoletnia.

Fundację można ustanowić za życia fundatora lub w testamencie na wypadek jego śmierci.

Fundatorów może być kilku, aczkolwiek podjęcie decyzji w tym zakresie niesie za sobą istotne konsekwencje podatkowe, zatem nie w każdym przypadku to rozwiązanie będzie słuszne. Jednocześnie możliwość ta jest wykluczona w przypadku ustanawiania fundacji w testamencie.

Fundator w momencie tworzenia fundacji podejmuje decyzję o kształcie fundacji, treści jej statutu i o uprawnieniach beneficjentów.  Jego dalsze uprawnienia zależą w dużej mierze od niego samego, może powierzyć wykonywanie swoich uprawnień innej osobie, określając zakres tego powierzenia. Fundator może określić w statucie fundacji wytyczne dotyczące inwestowania majątku fundacji rodzinnej.

Fundator nie odpowiada za zobowiązania fundacji.

Beneficjenci

Beneficjent to osoba, która zgodnie ze statutem fundacji rodzinnej może otrzymać od niej świadczenie – pieniężne lub niepieniężne lub w przypadku rozwiązania fundacji – jej mienie.

Fundator określa zasady przynależności do kręgu beneficjentów i zakres przysługujących im uprawnień. Beneficjentem może być każda osoba fizyczna, również małoletnia, a także organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. Fundator również może być beneficjentem, a  jeśli ma takie życzenie, to za swojego życia, może być jedynym beneficjentem. Fundator może także zastrzec kto będzie sprawował zarząd przedmiotami przypadającymi małoletniemu beneficjentowi od fundacji, i nie muszą to być rodzice małoletniego.

Fundacja prowadzi listę beneficjentów, ale nie ma obowiązku składania jej w sądzie rejestrowym, jeśli w odpowiedni sposób sformułuje statut, natomiast na żądanie organu Krajowej Administracji Skarbowej będzie zobowiązana do jej udostępnienia w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia żądania.

Uprawnienie beneficjenta do otrzymania świadczenia od fundacji może być przyznane pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu. Fundator może zadecydować, że wypłaty na rzecz beneficjentów następują dopiero po ukończeniu przez nich 30-go roku życia, lub w przypadku zdobycia wykształcenia wyższego.

Majątek fundacji rodzinnej

Minimalny fundusz założycielski fundacji rodzinnej został ustalony na poziomie 100.000 złotych. Może być wniesiony w formie pieniężnej lub w postaci niepieniężnej, np. nieruchomości, gospodarstw rolnych, dzieł sztuki, udziałów lub akcji w spółkach kapitałowych, ogółu praw i obowiązków w spółkach osobowych czy praw własności intelektualnej.

Fundacja rodzinna nie może zwracać fundatorowi wniesionego mienia, z zastrzeżeniem przypadku rozwiązania fundacji, w wyniku którego mienie wraca do fundatora. W statucie można jednak zastrzec, że uprawnionymi do otrzymania mienia fundacji na wypadek jej likwidacji są beneficjenci.

Fundator posiada obowiązek sporządzenia spisu mienia wnoszonego do fundacji, a zarząd fundacji posiada obowiązek aktualizacji tego spisu. W spisie mienia ujawnia się osobę wnoszącą mienie z określeniem rodzaju i wartości każdego z wniesionych składników mienia. W przypadku, gdy fundację powołuje więcej niż 1 fundator w spisie mienia określa się również proporcje wnoszonego mienia dla celów podatku dochodowego.

Fundacja rodzinna nie jest zobowiązana do składania spisu mienia w sądzie rejestrowym, natomiast na żądanie organu Krajowej Administracji Skarbowej będzie zobowiązana do jej udostępnienia w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia żądania.

Działalność gospodarcza

Fundacja rodzinna nie jest podmiotem powoływanym do prowadzenia działalności gospodarczej, nie jest alternatywą dla spółki z o.o. Na etapie legislacyjnym dyskutowany był pomysł całkowitego wykluczenia możliwości prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej. Ostatecznie dozwolone jest, aby fundacja rodzinna prowadziła działalność gospodarczą w poniższym zakresie:

 

 

Opodatkowanie fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna jest zwolniona podmiotowo z podatku CIT. Wynika to z założenia, że fundacja ma być podmiotem neutralnym podatkowo. Nie będzie płaciła podatku od dywidendy przysługującej jej z tytułu posiadania udziałów lub akcji. Zwolnienie z podatku CIT nie dotyczy jednak podatku od przychodów z budynków.

Opodatkowanie podatkiem CIT ma wystąpić w momencie wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów w oparciu o stawkę podatku 15 proc. Ta sama stawka będzie obowiązywała w przypadku przekazywania mienia beneficjentom w wyniku rozwiązania fundacji rodzinnej. Podstawę opodatkowania stanowi przychód. Przy rozwiązaniu fundacji rodzinnej przychód ten można pomniejszyć o wartość podatkową mienia wniesionego przez fundatora.

Beneficjenci od otrzymanych świadczeń nie zapłacą podatku PIT, jeśli będą z kręgu najbliższej rodziny. Pozostali zapłacą 15 proc. podatek PIT.

Szczególne zasady opodatkowania wystąpią w przypadku prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej. Jeśli fundacja będzie prowadziła działalność gospodarczą w zakresie wykraczającym poza działalność dozwoloną, stawka opodatkowania dochodów z takiej działalności będzie wynosiła 25%.

Organy fundacji rodzinnej

Każda fundacja rodzinna musi posiadać zarząd i zgromadzenie beneficjentów. Fundator może ustanowić dodatkowo radę nadzorczą. Ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe, jeżeli liczba beneficjentów przekracza 25 osób.

Zarząd

Zarząd prowadzi sprawy fundacji i reprezentuje ją na zewnątrz. Ustawodawca przypisał zarządowi także takie zadania jak realizacja celów fundacji rodzinnej określonych w statucie oraz zapewnienie płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej. W relacjach z beneficjentami zarząd jest z kolei zobowiązany do prowadzenia listy beneficjentów, informowania beneficjentów o przysługujących im świadczeniach i spełniania tych świadczeń.

Członków zarządu powołuje fundator, chyba, że statut stanowi inaczej. Zarząd może być jedno- lub wieloosobowy. W braku innego porozumienia, funkcję członka zarządu pełni się bez wynagrodzenia.

Jeśli członek zarządu jest jednocześnie jedynym beneficjentem, to wszelkie czynności prawne pomiędzy tym członkiem zarządu, a fundacją rodzinną wymagają formy aktu notarialnego, o którym zawiadamiany jest sąd rejestrowy. Obowiązek zachowania formy aktu notarialnego nie dotyczy świadczeń przysługujących takiemu beneficjentowi.

Zgromadzenie beneficjentów

Zgromadzenie beneficjentów jest organem, którego skład określa się w statucie, ponieważ tworzą go beneficjenci, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w nim. Zadania zgromadzenia beneficjentów są zbliżone do zadań zgromadzenia wspólników spółki z o.o. Uchwały zgromadzenia beneficjentów wymagają:

O ile statut nie stanowi inaczej, w przypadku śmierci fundatora i braku rady nadzorczej zgromadzenie beneficjentów powołuje i odwołuje członków zarządu.

Rada nadzorcza

Fundator może ustanowić w statucie radę nadzorczą. Rada nadzorcza sprawuje nadzór nad zarządem w zakresie przestrzegania prawa i postanowień zawartych w statucie. W statucie można rozszerzyć uprawnienia rady nadzorczej, np. uzależnić nabycie i zbycie nieruchomości od jej zgody.

Rada nadzorcza posiada prawo do żądania niezwłocznego przekazania jej informacji, dokumentów, sprawozdań i wyjaśnień, jednak nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia odpowiedniego żądania do zarządu lub osoby obowiązanej.

Członków rady nadzorczej powołuje fundator, chyba, że statut stanowi inaczej. Po śmierci fundatora uprawnienie to przysługuje zgromadzeniu beneficjentów. Rada nadzorcza może być jedno- lub wieloosobowa.

W braku innego porozumienia, funkcję członka rady nadzorczej pełni się bez wynagrodzenia. Nie można pełnić jednocześnie funkcji członka zarządu i członka rady nadzorczej.

Odpowiedzialność fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed jej ustanowieniem. Odpowiedzialność tę można wyłączyć lub ograniczyć wyłącznie za zgodą wierzyciela. Celem wprowadzenia takiej regulacji jest przyznanie ochrony wierzycielom, których dłużnicy będą chcieli uniknąć egzekucji poprzez wniesienie majątku do fundacji rodzinnej.

Odpowiedzialność fundacji rodzinnej ogranicza się jednak do wartości mienia wniesionego przez fundatora według stanu z chwili wniesienia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.

Szczególne zasady odpowiedzialności dotyczą powstałych po ustanowieniu fundacji rodzinnej obowiązków alimentacyjnych obciążających fundatora. Jeśli egzekucja tych obowiązków wobec fundatora okaże się bezskuteczna, uprawniony może prowadzić egzekucję z majątku fundacji rodzinnej. W pierwszej kolejności fundacja rodzinna zaspokaja roszczenia osób, wobec których fundatora obciąża obowiązek alimentacyjny, ale nie może to prowadzić do pokrzywdzenia beneficjenta, wobec którego na fundatorze ciąży obowiązek alimentacyjny.

W przypadku braku możliwości zaspokojenia beneficjentów w pełnej wysokości, w związku ze zobowiązaniami wobec osób trzecich, zarząd ma miarkować świadczenia, tak aby nie pokrzywdzić żadnego z beneficjentów.

Jeśli beneficjent otrzyma od fundacji rodzinnej świadczenie, które nie jest mu należne, jest zobowiązany do jego zwrotu, a członkowie zarządu, którzy przekazali to świadczenie beneficjentowi są z nim solidarnie zobowiązani.

Zachowek

Zagadnienie obowiązku zapłaty przez fundację rodzinną zachowku było jednym z najbardziej kontrowersyjnych w trakcie procesu legislacyjnego. Zachowek to ułamkowa część wartości spadku, który przypadłby uprawnionemu członkowi rodziny, gdyby spadkodawca nie pominął go w testamencie lub gdyby nie pozbył się za życia swojego majątku, który mógłby podlegać dziedziczeniu. Uprawnionymi do zachowku są zstępny, małżonek oraz rodzice spadkodawcy.

Zgodnie z nowym przepisem art.  1048 § 2 k.c. uprawniony do zachowku może zrzec się prawa do zachowku w całości lub w części. Możliwość taka była już wcześniej dopuszczana w orzecznictwie, ale ponieważ brakowało jej podstawy prawnej, zastosowanie tej konstrukcji było ryzykowne. Po wejściu w życie tego przepisu, co prawdopodobnie nastąpi w maju 2023 r., w przypadku uzyskania w rodzinie porozumienia co do zarządzania majątkiem i dystrybucji świadczeń, możliwe jest wyeliminowanie ryzyk wynikających z roszczeń zachowkowych poprzez zrzeczenie się przez poszczególnych przyszłych spadkobierców prawa do zachowku w całości lub w części.

Zapłaty zachowku można żądać od spadkobiercy lub osoby, która otrzymała zapis windykacyjny lub od osoby obdarowanej, jeśli darowiznę tę dolicza się do spadku.

Roszczenie o zapłatę zachowku przysługuje dopiero wtedy, gdy uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazane na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek.

Jeśli od spadkobiercy lub osoby, która otrzymała zapis windykacyjny nie można uzyskać zaspokojenia z tytułu zachowku, uprawniony może zwrócić się do fundacji rodzinnej o uzupełnienie zachowku.   Uprawnieni nie będą jednak posiadali prawa do żądania od fundacji uzupełnienia zachowku, jeżeli od dnia wniesienia do fundacji majątku do dnia śmierci fundatora minęło 10 lat, chyba, że fundacja rodzinna jest spadkobiercą. Fundacja rodzinna jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem pokrycia funduszu założycielskiego przez spadkodawcę. Analogiczny obowiązek uzupełnienia zachowku posiada osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Beneficjent powinien jednak rozważyć czy warto występować do fundacji rodzinnej o uzupełnienie zachowku, ponieważ beneficjent, który ma otrzymać od fundacji rodzinnej sumę pieniężną potrzebną do uzupełnienia zachowku, traci prawo do otrzymania świadczeń i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej w części odpowiadającej tej sumie.

W 10-letnim okresie, o którym mowa powyżej również obowiązują szczególne regulacje. Fundacja rodzinna może żądać odroczenia terminu płatności zachowku, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych przypadkach – jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz fundacji.

W przypadku rozłożenia na raty roszczenia z tytułu zachowku terminy ich uiszczenia nie mogą przekraczać łącznie pięciu lat. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd, na wniosek fundacji, może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych lub przedłużyć termin, o którym mowa w zdaniu pierwszym. Zmieniony termin nie może być dłuższy niż dziesięć lat.

W razie ustania okoliczności uzasadniających obniżenie zachowku fundacja na wniosek osoby uprawnionej do zachowku zwraca uprawnionemu do zachowku sumę pieniężną, o którą obniżono zachowek. Zwrotu sumy pieniężnej nie można żądać po upływie pięciu lat od dnia obniżenia zachowku.

Audyty

Fundacja posiada obowiązek dokonywania audytu raz na cztery lata. Jeśli sprawozdanie finansowe fundacji podlega badaniu biegłego rewidenta, wtedy audyt wykonuje się corocznie.

Audyt dotyczy zarządzania aktywami fundacji rodzinnej, zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych, pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej.

Audytu dokonuje firma audytorska albo zespół audytorów. W skład zespołu audytorów wchodzą biegły rewident, doradca podatkowy, adwokat lub radca prawny. Audytu może dokonywać osoba, która w okresie nim objętym i w jego trakcie:

Audyt kończy się raportem, który udostępniany jest organom fundacji.

Zakończenie działalności

Fundacja może być rozwiązana na podstawie:

Zarząd może podjąć uchwałę o rozwiązaniu fundacji w przypadku, gdy zaszły okoliczności wskazane w statucie, w szczególności upłynął okres, na jaki fundacja rodzinna została powołana, zrealizowany został cel fundacji rodzinnej, brak jest możliwości dalszej realizacji celu fundacji rodzinnej lub jego realizacja wiąże się z nadmiernymi trudnościami, a usunięcie przeszkód nie może nastąpić bez konieczności poniesienia niewspółmiernie wysokich kosztów.

Jeśli z innych ważnych powodów kontynuowanie działalności fundacji rodzinnej jest niecelowe, wtedy zgromadzenie beneficjentów może jednomyślnie zadecydować o jej rozwiązaniu. Gdy jednym z beneficjentów będzie małoletni, jego zgoda na rozwiązanie fundacji rodzinnej będzie wymagała zezwolenia sądu opiekuńczego.

Z przyczyn opisanych powyżej, a także w przypadku gdy fundacja jest zarządzana w sposób oczywiście sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów o rozwiązaniu fundacji rodzinnej może orzec sąd rejestrowy. Taka sytuacja może nastąpić w szczególności, gdy sąd rejestrowy wezwie zarząd do usunięcia naruszeń w zakresie zarządzania fundacją w sposób oczywiście sprzeczny z jej celem lub interesami beneficjentów, a zarząd nie usunie tych naruszeń w terminie, co będzie skutkowało nałożeniem grzywny.

Rozwiązanie fundacji rodzinnej następuje po przeprowadzeniu likwidacji, z chwilą wykreślenia fundacji z rejestru fundacji rodzinnych.

Szczególne przypadki rozwiązania fundacji dotyczą przypadku zastosowania do fundacji przepisów prawa upadłościowego.

Jeżeli fundacja rodzinna jest rozwiązywana za życia fundatora, fundator jest wyłącznie uprawnionym do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, chyba że statut stanowi inaczej, w szczególności określa beneficjentów uprawnionych do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. W przypadku śmierci fundatora i braku beneficjenta uprawnionego do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, mienie to przypada spadkobiercom fundatora.

Osoba, która otrzymała mienie ponosi odpowiedzialność z nabytego mienia za zobowiązania fundacji rodzinnej wykreślonej z rejestru fundacji rodzinnych. Odpowiedzialność ta ogranicza się do wartości otrzymanego mienia według stanu z chwili nabycia, a według cen z chwili zaspokojenia wierzyciela.