Zachowek
Zagadnienie obowiązku zapłaty przez fundację rodzinną zachowku było jednym z najbardziej kontrowersyjnych w trakcie procesu legislacyjnego. Zachowek to ułamkowa część wartości spadku, który przypadłby uprawnionemu członkowi rodziny, gdyby spadkodawca nie pominął go w testamencie lub gdyby nie pozbył się za życia swojego majątku, który mógłby podlegać dziedziczeniu. Uprawnionymi do zachowku są zstępny, małżonek oraz rodzice spadkodawcy.
Zgodnie z nowym przepisem art. 1048 § 2 k.c. uprawniony do zachowku może zrzec się prawa do zachowku w całości lub w części. Możliwość taka była już wcześniej dopuszczana w orzecznictwie, ale ponieważ brakowało jej podstawy prawnej, zastosowanie tej konstrukcji było ryzykowne. Po wejściu w życie tego przepisu, co prawdopodobnie nastąpi w maju 2023 r., w przypadku uzyskania w rodzinie porozumienia co do zarządzania majątkiem i dystrybucji świadczeń, możliwe jest wyeliminowanie ryzyk wynikających z roszczeń o zachowek poprzez zrzeczenie się przez poszczególnych przyszłych spadkobierców prawa do zachowku w całości lub w części.
Zapłaty zachowku można żądać od spadkobiercy lub osoby, która otrzymała zapis windykacyjny lub od osoby obdarowanej, jeśli darowiznę tę dolicza się do spadku.
Roszczenie o zapłatę zachowku przysługuje dopiero wtedy, gdy uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Świadczenie od fundacji rodzinnej i mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazane na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek.
Jeśli od spadkobiercy lub osoby, która otrzymała zapis windykacyjny nie można uzyskać zaspokojenia z tytułu zachowku, uprawniony może zwrócić się do fundacji rodzinnej o uzupełnienie zachowku. Uprawnieni nie będą jednak posiadali prawa do żądania od fundacji uzupełnienia zachowku, jeżeli od dnia wniesienia do fundacji majątku do dnia śmierci fundatora minęło 10 lat, chyba, że fundacja rodzinna jest spadkobiercą. Fundacja rodzinna jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem pokrycia funduszu założycielskiego przez spadkodawcę. Analogiczny obowiązek uzupełnienia zachowku posiada osoba, która otrzymała mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Beneficjent powinien jednak rozważyć czy warto występować do fundacji rodzinnej o uzupełnienie zachowku, ponieważ beneficjent, który ma otrzymać od fundacji rodzinnej sumę pieniężną potrzebną do uzupełnienia zachowku, traci prawo do otrzymania świadczeń i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej w części odpowiadającej tej sumie.
W 10-letnim okresie, o którym mowa powyżej również obowiązują szczególne regulacje. Fundacja rodzinna może żądać odroczenia terminu płatności zachowku, rozłożenia go na raty, a w wyjątkowych przypadkach – jego obniżenia, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz fundacji.
W przypadku rozłożenia na raty roszczenia z tytułu zachowku terminy ich uiszczenia nie mogą przekraczać łącznie pięciu lat. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd, na wniosek fundacji, może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych lub przedłużyć termin, o którym mowa w zdaniu pierwszym. Zmieniony termin nie może być dłuższy niż dziesięć lat.
W razie ustania okoliczności uzasadniających obniżenie zachowku fundacja na wniosek osoby uprawnionej do zachowku zwraca uprawnionemu do zachowku sumę pieniężną, o którą obniżono zachowek. Zwrotu sumy pieniężnej nie można żądać po upływie pięciu lat od dnia obniżenia zachowku.